Het is deze maand twee jaar geleden, dat het herstelprogramma voor de Japanse economie, bijgenaamd Abenomics, van start ging. In het kader van dit herstelprogramma begon de Bank of Japan met een grootschalig opkoopprogramma van staatsobligaties. Dat programma had aanvankelijk een waarde van $ 70 miljard per maand en werd in tweede instantie verhoogd tot boven een bedrag van $ 80 miljard per maand. De bedoeling van het opkoopprogramma was onder meer om de inflatie op te stuwen in de richting van 2%.
Na twee jaar is de tijd aangebroken om een tussenbalans op te maken. De conclusie moet luiden, dat er nog weinig bereikt is. De inflatie heeft door de lage olieprijzen eerder de neiging nog verder te gaan dalen en ook van een heuse opleving van de economische groei is geen sprake. Analisten hebben de groeiverwachtingen voor het eerste kwartaal van 2015 alweer verlaagd naar 1,5%. De enige echte winnaar zijn, evenals in de Verenigde Staten,de financiële markten. Het niveau van de Nikkei is in de afgelopen twee jaren verdubbeld.
In de sfeer van de bedrijven is er vooralsnog weinig wat het hoge koersniveau rechtvaardigt en ook de structurele hervormingen, die beloofd zijn om de economie steviger te grondvesten, blijven vooralsnog uit. Vooralsnog profiteren bedrijven in de exportsector van de zwakke yen. Bedrijven gebruiken hun hogere winsten echter niet om te investeren, maar om op grote schaal eigen aandelen in te kopen. Ze zien blijkbaar weinig mogelijkheden om winstgevend te investeren.
Japan heeft enkele structurele problemen die de noodzakelijke hervormingen in de weg staan. Zo vergrijst de bevolking in hoog tempo en begint het in aantal te dalen. Vergrijzing en krimp zijn bijna synoniem voor lage groei en magere groeivooruitzichten. In de tweede plaats is Japan eigenlijk nog steeds een buitenbeentje in de wereld. Japanners hebben heimelijk een hekel aan alles wat niet Japans is. Buitenlandse bedrijven hebben buitengewoon veel moeite om er voet aan de grond te krijgen. Het merendeel vertrekt na een paar jaren met de staart tussen de benen.
Die afkeer van alles wat niet Japans is, levert op meerdere terreinen problemen op. Dat maakt het bijvoorbeeld moeilijk voor Japanse bedrijven om zich te ontwikkelen tot werkelijke wereldspelers. Het maakt het ook moeilijk om in te spelen op de nieuwe trends in de economie of in bijvoorbeeld Silicon Valley. In de vorige eeuw excelleerden Japanse bedrijven met in het in de markt zetten van bijna perfecte hardware voor een analoge wereld. De overstap naar de digitale wereld is echter voor veel bedrijven nog steeds een brug te ver. Er zijn te weinig bedrijven in Japan, die zoals IBM in staat zijn om zichzelf steeds weer opnieuw uit te bouwen.
Figure 2 Yen moet nog verder verzwakken
Vergrijzing is niet de enige oorzaak voor het gebrek aan innovatief vermogen. Binnen het onderwijs is er te weinig ruimte voor individuele ontwikkeling. Binnen de bedrijven overheerst daarom het groepsdenken, hiërarchie en senioriteit. Die mentaliteit nodigt niet uit tot eigen initiatief en dus is het aantal vernieuwende start ups in dat land gering. Met een beetje overdrijving kun je stellen, dat Japan nog leeft in het analoge tijdperk en de slag nog moet maken naar het digitale tijdperk. Er is met andere woorden nog een lange weg af te leggen. Op deze mentale gesteldheid loopt het herstructureringsprogramma van Shinzo Abe vast.
De enige economische sector die tot dusverre echt profiteert van Abenomics, los van de financiële markten, is het toerisme. Dankzij de zwakke yen stromen vooral Chinese toeristen toe. Die hoeven in Japan maar een fractie te betalen voor de kwaliteitsproducten die in eigen land nagenoeg onbetaalbaar zijn. Het doet wat navrant aan, dat uitgerekend de erfvijand van de Japan nog het meest profiteert van Abenomics.
De conclusie van de tussentijdse balans moet luiden, dat van een afbouw van het monetaire verruimingsprogramma nog lang geen sprake zal zijn. Integendeel, de Bank of Japan zal waarschijnlijk besluiten om ook na 2016 het programma voort te zetten en desnoods nog te intensiveren met als oogmerk de yen verder te verzwakken!