De ECB is met een zeer ambitieus opkoopprogramma van start gegaan. Maandelijks wil de Bank voor € 60 miljard aan schuldpapier opkopen. Er is echter gerede twijfel of de markt een dergelijk bedrag kan verwerken.
Maandag 9 maart is officieel het Europese programma van monetaire verruiming van start gegaan. Centrale bankiers haalden die dag voor een bedrag van € 3,2 miljard aan schuldpapier uit de markt. Dat was precies volgen het spoorboekje. Elke maand moet er voorlopig voor € 60 miljard opgekocht worden. In totaal zal het gaan om een bedrag van € 1,1 biljoen en het programma loopt tot september 2016. Dat bedrag van € 1,1 biljoen bestaat uit twee componenten. Voor ongeveer € 850 miljard gaat de ECB staatsobligaties opkopen en het resterende bedrag moet uit de private sector komen.
Op het eerste gezicht is het verre van een onmogelijke opdracht. De ECB moet naar schatting 13% van al het uitstaande schuldpapier in de eurozone opkopen en dat is aanzienlijk minder dan de opgave, waarvoor de Bank van Engeland zich enkele jaren gesteld zag. Die moest ongeveer 25% van al het Britse schuldpapier uit de markt halen. Maar schijn bedriegt hier. Het Verenigd Koninkrijk had indertijd last van enorme overheidstekorten en die moest gedekt worden door de uitgifte van schuldpapier. Dat is echter niet het geval in de eurozone. Volgens JP Morgan zullen overheden tot september voor een bedrag van € 413 miljard aan schuldpapier uitgeven. Dat is € 437 miljard minder dan de ECB beoogt op te kopen.
De ECB ziet zich dus voor beperkingen geplaatst en deels is ze zelf schuldig aan de beperkingen. De Bank zal alleen papier opkopen met een looptijd van nog minimaal 2 jaar en maximaal 30 jaar. Daardoor slinkt het bedrag van voorhanden assets van € 6,7 biljoen naar € 4,7 biljoen. In de markt leeft dan ook de verwachting, dat de rente op staatobligaties in de eurozone verder gaat dalen, terwijl de koers ervan verder zal oplopen. Dat kan van het hele programma wel eens een hele kostbare affaire maken voor de ECB.
Nu al kent in landen als Duitsland, Frankrijk, Nederland, Finland, België en Slowakije een groot deel van het schatkistpapier, dat in aanmerking komt om opgekocht te worden, een negatieve rente. Als die negatieve rente tot onder -0,2% daalt, dan mag dat niet meer opgekocht worden. Genoemd percentage moeten banken betalen aan de ECB als ze hun liquiditeiten deponeren bij de Bank. Ook dat kan wel eens een belangrijke beperking zijn.
Neem bijvoorbeeld Duitsland, naar schatting € 200 miljard aan schuldpapier zal de komende maanden opgekocht moeten worden. In die maanden zal Duitsland slechts voor een bedrag van € 6 miljard aan schuldpapier plaatsen. Het wordt dus dringen geblazen op de obligatiemarkten om al dat benodigde papier te vinden en op te kopen. Een extra handicap is ook nog, dat institutionele beleggers als pensioenfondsen er niets voor zullen voelen om hun papier aan te bieden. Ze hebben hun eigen verplichtingen. Volgens enkele analisten wordt het voor de Bundesbank al een hele kluif om voor pakweg een derde van het bedrag van € 200 miljard staatsobligaties op te kopen.
Figure 1 Duitse Bund (10jaars) gezakt naar 0,23%
In deze markt van krapte zijn er uiteraard enkele spekkopers. Direct na het bekend worden van de plannen van de ECB zijn partijen de obligatiemarkt opgegaan en hebben grootschalig inkopen gegaan. De ECB mag bij hen aankloppen. Dat is de bedoeling zelfs, maar ze zullen een goede prijs moeten bieden! Voor die aanbieders maakt het weinig uit of de rente negatief is of niet. Schaarste is voor hen het sleutelwoord en dat impliceert een meer dan aantrekkelijke koerswinst, die de nadelen van een negatieve rente volledig teniet doet.