In het westen heeft zich de afgelopen jaren een politieke storm voor gedaan. Het politieke midden is in veel landen nagenoeg weggevaagd. Extreme partijen hebben de wind in de zeilen. Voorbeelden zijn er te over. Het succes van populistische partijen in Oostenrijk, Nederland, Frankrijk en Trump in de VS valt niet meer te ontkennen. De Brexit in het VK mag wat mij betreft ook geschaard worden onder de vlag van het succes van extreme politiek.
Het waarom van het succes van extreme partijen is ook zonneklaar. We mogen weliswaar een globale economie hebben, maar politiek is nog steeds een nationaal en op zekere hoogte zelfs nog steeds een lokale aangelegenheid. Er is een onbalans gegroeid en veel burgers voelen zich in de huidige constellatie amper of niet meer vertegenwoordigd. De Brexit is dan te beschouwen als een straf van die ontevreden burger voor een aantal onwelriekende politieke gebeurtenissen. Zo was het aan de vooravond van de Europese verkiezingen in 2014 al duidelijk wie het hoofd van de Europese Commissie zou worden en wie van het Europees Parlement. Het is dit soort politieke spelletjes waar de Europese burger de buik meer dan vol van heeft. Hem rest niets anders dan figuren als Geert Wilders of Nigel Farage zijn stem te geven om zo iets van zijn democratisch zelfrespect terug te winnen. Dat zulks zeer onverwachte gevolgen kan hebben, blijkt uit het Brexitverhaal.
De meest prangende vraag van dit ogenblik is hoe de EU het verlies van een van haar belangrijkste lidstaten kan overleven. De EU heeft het al zo moeilijk de stromen immigranten te beteugelen, de economische malaise te lijf te gaan en de opmars van de populisten te stoppen. Het Verenigd Koninkrijk op haar beurt kan het afwijzen van het lidmaatschap waarschijnlijk gemakkelijker opvangen dan de EU het weglopen van de Britten.
Het VK is een eiland, waarvan de taal overal ter wereld gesproken wordt en het is de enige militaire macht van betekenis op het oude continent, ook nog in bezit van kernwapens. De meeste landen op het oude continent bezitten geen van beide karakteristieken. En dus is het niet onwaarschijnlijk dat het VK over een paar jaar een tweede Zwitserland is geworden. Het Verenigd Koninkrijk fungeerde binnen de EU altijd als tegenwicht tegen Duitsland. Dat tegenwicht valt nu weg en Duitsland zal, of het nu wil of niet, de absolute leider van Europa worden. Dat zal verzet oproepen, zeker van landen in Oost en Centraal Europa. Dat zal steeds meer spanningen oproepen en het is niet ondenkbaar dat de sterke mannen in landen als Polen en Hongarije een anti-Duits beleid gaan ontwikkelen dat de eenheid binnen de Unie nog verder zal ondergraven.
De lachende derde van al dit geruzie en onderlinge onenigheid is uiteraard Poetin. Rusland is een speler van belang op het wereldtoneel. De zwakte van Europa versterkt alleen maar de positie van Rusland. Als het erom gaat welke van beide geografische machten het eerst zal imploderen, dan lijkt Europa nu koploper. De verminderde veiligheid van Europa en de zwakkere positie van Europa vragen om oplossingen op de wat langere termijn. Op de korte termijn moet Europa een antwoord geven op het scheidingsverzoek van de Britten. De EU mag niet te afwijzend zijn om te voorkomen dat het de Britten totaal van zich vervreemdt. Hiermee zou Europa zichzelf om veiligheidsredenen alleen maar in de voet schieten. Het Mag ook niet te soepel zijn, anders krijgen de eurosceptici nog meer de wind in de zeilen. Die krijgen dan de boodschap dat alles kan.
Toch hoeft de situatie allesbehalve hopeloos te zijn. Het kan van de ontstane situatie gebruik maken door echt te hervormen. Het zou belangrijke Europese instituties kunnen versterken zoals het fiscale beleid, de defensie en het energiebeleid. Die hervormingen zouden gepaard moeten gaan met een werkelijke democratisering van de Unie. Als dat zou gebeuren, dan kan de EU een vooraanstaande rol op het wereldtoneel spelen. De kans daarop is erg klein. Het Europees beleid is er een van eindeloos doormodderen en eindeloos schipperen. Dat zal niet snel veranderen.